Euskaraz, zenbat hitza erabiltzen da neurriak-eta galdetzeko; baita zenbat–(e)ko atzizkia erantsita sortutako zenbateko izenlaguna ere. Lehenengoaren erabilera, oinarrizko zenbat soilarena, tradizio handikoa dugu; baina, gaur egungo testuak ikusita, ematen du zenbateko besterik ez dugula aukeran, hartaraino ari baita baztertzen zenbat erroari soilari dagokion moldea.
- Zenbat da karratu horren azalera, alde bakoitzak bi metro baditu?
- Egizu kontu 5 m luze eta 26 cm zabal dela.
- Zenbateko azalera du karratu horrek, alde bakoitza 2 m-koa badu?
- Beraz, eman dezagun 5 m-ko luzera eta 26 cm-ko zabalera duela.
- Zazpi kilometroko aldapa latz hura oinez igo behar.
- Hamar kilometroko bide berri bat egiten ari gara.
- Zer alde atera dio bigarrenari? Bi minutu eta hiru segundoren aldea, zazpi tantoren aldea, lau traineruren aldea, kana erdiko enbor baten aldea... [zenbaten aldea]
- Zenbat da aurrekontua? Aurrekontua 1.000 € da/dira. Mila euroren aurrekontua.
Azken adibideko molde horren ordez (zer aurrekontu), zenbateko ere erabiltzen da sarri. Onargarria da, aldeak alde; baina zenbateko izenlaguna den kasuan. Bestela, zenbat erabiltzea da egokiena. Beraz, hobe da azken adibide horretako moldea erabiltzea (“Zenbat da aurrekontua? Aurrekontua 1.000 euro dira”) eta ez “Zenbatekoa da aurrekontua? Aurrekontua 1.000 eurokoa da”.
Egoki da ikasmaterialetan molde biak erabiltzea; izan ere, biak beharrezkoak baitira (eta hainbat aldiz ezinbestekoak) neurketak zehazteko eta bereizteko. Jokaera horri esker saihets daiteke, esate baterako, zenbateko formaren gehiegizko erabilera, sarritan nahasketa eta okerra eragiten duena:
- Ekarri 3 euroko kafea! [kiloa hiru euroan saltzen dutena, bakoitza]
- Ekarri 6 euroren kafea! [kiloa hiru euroan saltzen badute, bi kilo kafe, guztira]
Auzi hau hobeto aztertu beharra dago eta dagozkion mugak eta ondorioak erabaki. Bitartean, hona hemen Orotariko Euskal Hiztegiko corpusetik hartutako zenbait adibide, –(e)ko atzizkirik gabeko erabilerarenak:
- 380 metro luze zan eta 290 metro zabal (Anabitarte)
- amabi-amalauna metro luze (Erkiaga)
- ogei bat metro luze / bazan hamasei metro luze (Munita)
- Zenbat legua bide egin biar dozak? (Otxolua)
- 24 ordutan 20 legua bide egin (Orixe)
- bost legua bide baizik etzegoan (Lardizabal)
- zortzi legua bide dagoelarik batetik bestera (Iztueta)
- hamar sosen zorra pagatzen duenak (Barbier)
- Zenbaten zorra dukezu? (Hiribarren)
Hor dugu, besteak beste, “txakur-txiki baten karameluak” dioen kantu zaharra ere. Hortaz, gure egunerokoan, adibidez, “30 euroren gasolina edo ezantza” eskatzea da egokiena.
(Ortotipografia, EIMAren estilo-liburua, 43.-44. orrialdeak)
